Fin 'Işık Mimarı' Juha Ilmari Leiviskä
Nüshet Çamuşoğlu / nushet@ekoyapidergisi.org
Işık dolu şiirsel mekân tasarımlarıyla tanınan Finlandiya'nın önde gelen mimarlarından Juha Ilmari Leiviskä, 9 Kasım 2023'te 87 yaşında hayata veda etti. Helsinki'de doğan ve Helsinki Teknoloji Üniversitesi'nde eğitim gören Leiviskä, altmış yıllık kariyeri boyunca kişisel bir tarz geliştirdi ve kendi oluşturduğu yapı ailesiyle çalışarak benzersiz kimliklere sahip, ancak ışık ve geometriyi ele alışlarıyla bir bütün oluşturan binalar tasarladı. Mimarisi dingin, sade ve zamansız nitelikleriyle övgüler almış, kendisine çok sayıda ödül ve uluslararası tanınırlık kazandırmıştır.
En seçkin yapıları arasında Helsinki'nin dışındaki Myyrmäki Kilisesi (1980-84) ve Kuopio'daki Männistö Kilisesi (1986-92) yer alır ve her ikisi de dingin ışıkla aşılanmış kutsal alanları vurgular. İlki, 1991 yılında Balkrishna Doshi ile birlikte ziyaret eden mimarlık tarihçisi William J. R. Curtis'in dikkatini çekmiştir. "Yüce ışık, canlı mekan ve yüzen düzlemlerin "müzikal" ritimlerinden" etkilenen Curtis, kiliseyi Tadao Ando ve Álvaro Siza gibi çağdaş ustalarla birlikte "Modern Architecture Since 1900" (Phaidon, 1996) adlı kitabının üçüncü baskısına dahil etti.
Leiviskä, 1960'ların sonunda Bertel Saarnio ile birlikte tasarladığı Kouvola Belediye Binası'ndan Helsinki'deki Alman Büyükelçiliği'ne (1995), Beytüllahim'deki Dar al-Kalima Akademisi'ne (2002), Espoo'daki Villa Lepola'ya (1998) ve Helsinki'deki İsveç Sosyal Bilimler Okulu'na (2009) kadar çeşitli ölçeklerde seküler projeler üzerinde de çalışmıştır. Her projede doğal ve yapay ışık, mimari malzemeler kadar önemli bir rol oynamaktadır. Çalışmaları, mimari stillerden değil, sosyal bir vizyondan ve mimarinin temel ilkelerine bağlılıktan beslenerek kolay sınıflandırmalardan kaçmaktadır.
Leiviskä, Finlandiya'nın kültürel ve doğal peyzajının yanı sıra karmaşık modern Fin geleneğinden de ilham alarak, her zaman mimarlık tarihiyle diyalog halinde, mimarinin zamansız değerlerine yönelmiştir. Bir keresinde "Mimarinin temel özelliklerinin, yani ebedi değerlerin kalıcılığına inanıyorum." dedi. Alman Barok kiliselerinde doğal ışığın dramatik bir şekilde ele alınması ve 1920'lerin Hollanda De Stijl mimarisinin kompozisyon ilkeleri onun olgun tarzını etkilemiştir. Müzik de kariyerinde önemli bir rol oynamış, mekanlara ritim ve denge aşılamıştır. Leiviskä sık sık piyanist olmak istediğini, ancak bunun yerine Curtis'in sözleriyle "müziği başka bir ortama ve başka bir sanat formuna yönlendirerek" mimarlığı seçtiğini söylerdi.
"Mimarlık müziğe görsel sanatlardan daha yakındır. Binaların mimari olarak nitelendirilebilmesi için iç mekânları ve detaylarıyla birlikte çevrenin, büyük dramasının, hareketinin ve mekânsal dizilimlerinin organik bir parçası olması gerekir. Benim için bir bina 'mimari bir parça olarak' durduğu haliyle bir hiçtir. Anlamı ancak çevresiyle, yaşamla ve ışıkla karşıtlık içinde ortaya çıkar." - Juha Leiviskä
Leiviskä'nın Helsinki'de mimar Vilhelm Helander ile ortak bir mimarlık ofisi vardı - Vilhelm Helander, Juha Leiviskä arkkitehdit SAFA. 2020 yılında Juha Leiviskä, Finlandiya'nın en önemli çağdaş mimarlarından biri olarak konumunu daha da güçlendiren ve gün ışığını yarattığı mimari alanların ayrılmaz bir unsuru haline getirme yeteneğini vurgulayan 2020 Daylight Award for Architecture ödülüne layık görüldü. Mimari tasarımları insanlık, alçakgönüllülük, huzur ve iyimserliği barındırıyor. Bu tasarımlar, mimar üzerinde hakimiyet kurma, etkileme veya dikkati başka yöne çekme eğiliminden kasıtlı olarak kaçınarak sıcak ve nazik bir atmosfer yayıyor.