Kentin Nefesi Tıkanıyor: Hava Kirliliği Mimarlığın da Sınavı

Temiz Hava Hakkı Platformu’nun yayımladığı Kara Rapor 2025, hava kirliliğinin ülkeye yılda 138 milyar dolara mal olduğunu ortaya koydu. Bu devasa kayıp, sağlık ve ekonomi kadar mimarlık ve şehircilik pratiğini de yeniden düşünmemiz gerektiğini söylüyor.

Raporun verileri net: Türkiye’nin hiçbir ilinde hava kalitesi, Dünya Sağlık Örgütü’nün önerdiği güvenli sınırda değil. En kirli havayı soluyan kentler Osmaniye, Iğdır ve Malatya. PM2,5 kirliliği nedeniyle her yıl yaklaşık 60 bin kişi erken yaşta hayatını kaybediyor.

Bu tabloyu yalnızca bir çevre sorunu olarak görmek kolay. Oysa mesele aynı zamanda tasarımın politikasıyla ilgili. Çünkü her yeni bina, her yeni yol, her yeni enerji sistemi kentin nefes alma biçimini değiştiriyor.

Mimari kararlar, hava kalitesini belirler

Bugün şehirlerimizdeki hava kirliliği, çoğu zaman “görünmeyen bir tasarım hatası.”
Yoğun yapılaşma, hava sirkülasyonunu engelleyen dar sokaklar, doğal havalandırmayı hesaba katmayan planlar... Hepsi birer “kirlilik tuzağı” yaratıyor.

Yalıtım, enerji verimliliği ya da yeşil çatı uygulamaları kadar, temiz hava tasarımı da mimarinin asli parçası olmalı. Ancak Türkiye’de mimarlık mevzuatı hâlâ hava kalitesini bir “çevre mühendisliği meselesi” olarak görüyor; oysa bu, doğrudan yaşam kalitesinin mekânsal bileşeni.

Kentlerin sürdürülebilirliği, nefesle başlar

Hava kirliliğinin maliyeti 138 milyar dolar olabilir; ama asıl kayıp, yaşanabilir şehirlerin hızla yitirilmesi.
Kentlerin yoğunlaştığı, araç trafiğinin arttığı, endüstri bölgelerinin yapı alanlarıyla iç içe geçtiği bir ortamda, mimarlığın sorumluluğu yalnızca bina üretmek değil, sağlıklı atmosfer üretmek.

Bugün sürdürülebilir mimarlık; enerji verimli malzemeden, düşük karbonlu tasarımdan fazlasını anlatmalı.
Kentlerin hava kalitesi haritaları, yapı izin süreçlerinin bir parçası haline gelmeli. Kentsel tasarım kararları, mikro iklim etkilerini hesaba katmalı. Çünkü bir şehrin siluetini olduğu kadar, soluduğumuz havayı da mimarlar şekillendiriyor.

Kaynak: İklim Haber