Modern Şehir Planlamasının Kutup Gerçeğiyle İmtihanı

İsveç’in kuzeyindeki Kiruna, dünyanın en kuzeydeki şehirlerinden biri. Yıllardır demir madeniyle var olan bu kent, madenin yeraltındaki genişlemesiyle birlikte zeminde oluşan çatlaklar nedeniyle taşınmak zorunda kaldı. Bu süreç, aynı zamanda “modern bir kutup kenti” kurmak için büyük bir fırsat olarak görülse de, bugün Kiruna’nın yeni yüzü, sürdürülebilir mimarlık açısından önemli bir ders niteliğinde. Çünkü şehir, taşındıktan sonra daha da soğudu.

Yeni Kiruna, altyapıya erişimi kolay olduğu için çukur bir vadide inşa edildi. Fakat bu karar, iklim verilerini yeterince dikkate almamış gibi görünüyor. Araştırmacılara göre bu bölge, soğuk hava tabakalarının biriktiği, rüzgârın yön değiştirerek güçlendiği bir mikro-iklim alanı. Sonuç olarak, yeni kent merkezinde sıcaklık eski Kiruna’ya kıyasla 10 dereceye kadar daha düşük olabiliyor. Oysa eski yerleşim, 1900’lerde şehir plancısı Per Olof Hallman tarafından tasarlanırken güneye bakan bir yamaç tercih edilmiş, sokaklar rüzgâr akımlarını kıracak şekilde yönlendirilmişti. Güneşin alçak olduğu kış aylarında bile şehir, nispeten sıcak ve aydınlıktı. Yeni yerleşimde ise durum tam tersi: yüksek binalar, dar sokaklar ve ızgara plan düzeni, rüzgâr tünelleri ve gölgelenme etkilerini artırıyor. Kışın güneş neredeyse hiç sokağa ulaşmıyor.

İklim Verileri

Bu tablo, “modernleşme” uğruna yerel iklim verilerinin göz ardı edilmesinin bedelini açıkça gösteriyor. Sürdürülebilir mimarlık sadece enerji tasarrufu ya da yeşil malzeme kullanımıyla sınırlı değil; yaşanabilir, konforlu ve çevresine duyarlı bir kentsel iklim yaratmayı da gerektiriyor. Kiruna örneği, şehir planlamasında topografya, güneş açısı ve rüzgâr yönünün ne kadar belirleyici olduğunu yeniden hatırlatıyor. Bugün kent sakinleri, yeni evlerinde ısınmak için daha fazla enerji harcıyor, açık alanlarda ise daha kısa süre kalabiliyor. Üstelik bu, tamamen kaçınılabilir bir sonuçtu. Eğer tasarım süreci başında mikro-iklim analizleri yapılmış, binalar ve sokaklar topografyaya göre yönlendirilmiş olsaydı, Kiruna “geleceğin kutup şehri” olarak anılabilirdi.