Pritzker Ödülü: Bir Aile Adından Mimarlık Tarihine

Dilhan Hız / dilhan@ekoyapidergisi.org 

Hiç düşündünüz mü Priztzker adı nereden geliyor? Pritzker Mimarlık Ödülü bugün mimarlığın “Nobel”i olarak anılıyor ama çoğumuz ödülün adının neden “Pritzker” olduğunu hiç sorgulamıyor. Oysa bu isim, mimariyle örülü bir aile mirasını, Chicago’nun kent belleğini ve modern mimarlığın gelişiminde özel bir rolü işaret ediyor.

1979’da Jay ve Cindy Pritzker tarafından başlatılan ödülün isim babası olan Pritzker ailesi, dünya çapında tanınan Hyatt otellerinin kurucuları. Ancak bu ad yalnızca ticari başarıyla değil, Chicago’nun mimari kimliğiyle de özdeşleşmiş halde. Jay ve Cind’nin amacı başından beri çok netti: mimarlığı gündelik yaşamın merkezine taşımak, iyi tasarımın tıpkı sanat ya da edebiyat gibi toplumun kültürel değerleri arasında yer almasını sağlamak. Jay A. Pritzker (1922–1999), ailesiyle birlikte ABD’nin en güçlü iş imparatorluklarından birini yarattı. 1957’de kardeşi Donald ile birlikte Los Angeles yakınlarında küçük bir motel satın aldı. Bu yatırım kısa sürede Hyatt zincirine dönüştü. Hyatt, yalnızca konforuyla değil, çağdaş mimariye yaptığı vurgu ile de tanındı. Cindy Pritzker ise yalnızca Jay’in eşi değil, vizyon ortağıydı. Kültür ve eğitime verdiği destekle Chicago’da güçlü bir iz bıraktı. Özellikle kütüphanelere sağladığı katkılar, hâlâ “Cindy Pritzker Lecture Series” adıyla yaşamaya devam ediyor. Mimarlık ödülünün kurulmasında da etkin bir rol üstlendi; ödülün topluma açılan yönünü, geniş kitlelerle bağ kurma isteğini şekillendiren isim oydu.

Neden Mimarlık?

Peki, Pritzker ailesi, resim ya da müzik yerine neden mimarlığı seçti? Yanıt aslında Chicago’nun kendisinde gizli. Modern gökdelenlerin doğduğu, Louis Sullivan’dan Mies van der Rohe’ye, Frank Lloyd Wright’tan SOM’a kadar pek çok ismin iz bıraktığı bir şehirde büyüyen Pritzkerler, mimarlığı yaşamın dokusunu şekillendiren en güçlü sanat olarak gördüler. Ödülün adını taşıyan madalya bile bu anlayışı yansıtıyor: Louis Sullivan’ın desenlerinden ilham alan yüzey, Vitruvius’un “dayanıklılık, işlevsellik, güzellik” ilkesiyle tamamlanıyor. Böylece her ödül, yalnızca bir onur belgesi değil, mimarlığın evrensel değerlerini somutlaştıran bir simgeye dönüşüyor.

Chicago’dan Dünyaya

Pritzker ödülünün çıkış noktasının Chicago olması da hiç tesadüf değil. Chicago, modern mimarlığın laboratuvarı olarak kabul edilir. Gökdelenler burada doğdu, modernist ilkeler burada sınandı. Pritzker ailesinin bu şehirden çıkmış olması ve ödülün adını taşımaları biraz da bu yüzden. Bugün Pritzker Ödülü’nü duymayan mimar yok. Ancak bu ödülü değerli kılan yalnızca kazananların listesi değil; ismin ardındaki hikâye. Umarım hikayeyi beğenmişsinizdir…