Sürdürülebilir Mimarinin Öncüsü: Yasmeen Lari

Nüshet Çamuşoğlu / nushet@ekoyapidergisi.org
Pakistan’ın ilk kadın mimarı ve sürdürülebilir mimarinin öncüsü Yasmeen Lari, 2025 Lizbon Mimarlık Trienali’nde Millennium BCP Yaşam Boyu Başarı Ödülü’ü aldı. 60 yılı aşkın mesleki kariyeri boyunca, dezavantajlı topluluklar için çevre dostu, düşük karbon ayak izine sahip çözümler üreten Lari, mimarlığın insani gücünü yeniden tanımlıyor.

Modern mimariden toplumsal sorumluluğa
Kariyerine 1960’larda başlayan Lari, Oxford Brookes Üniversitesi (eski adıyla Oxford School of Architecture) mezunu olarak, Pakistan’ın ilk kadın mimarı unvanını kazandı. O dönemde tasarladığı konut blokları, genel merkezler ve ofis yapıları, modernizmin kozmopolit estetiğini Karaçi’nin iklimine uyarlayan projelerdi. Beton, çelik ve cam gibi malzemelerle çalıştı; ancak zamanla bu yaklaşımını köklü şekilde sorguladı.

2005 Keşmir depremi
2005’te yaşanan Keşmir depremi, Lari’nin mimarlık anlayışında radikal bir değişim yarattı. Modern yapıların yıkılması karşısında geleneksel yapı tekniklerinin direncini gözlemleyen Lari, bu deneyimden yola çıkarak “yalın ayak mimarlık” yaklaşımını geliştirdi.

Bu etik ve topluluk odaklı mimarlık modeli şu dört temel prensibe dayanıyor:

Sıfır karbon

Sıfır atık

Sıfır bağışa bağımlılık

Sıfır yoksulluk

Sürdürülebilir projeler
Lari’nin projeleri yerel malzemelerle sürdürülebilir çözümler geliştirmeye odaklanıyor. Çamur, bambu, saz ve kireç gibi kaynaklarla inşa edilen yapılar hem çevre dostu hem de ekonomik.

Makli Sıfır Karbon Kültür Merkezi
Bambu ve çamurdan inşa edilen bu merkez, afet sonrası dayanıklı yapılar inşa etmek için eğitimler sunuyor. Merkezin modeliyle bugüne dek çevrede 600’den fazla ev yapıldı.

Pakistan Sobası: Gelenekten geleceğe
Lari’nin tasarladığı soba pişirme ocağı, açık ateşin zararlı etkilerine karşı çözüm sunuyor. %50-70 oranında yakıt tasarrufu sağlayan bu ocaklar sel baskınlarına dayanıklı olacak şekilde yerden yüksek konumlandırılıyor. 80.000’den fazla soba köylüler tarafından üretildi – bu süreç, özellikle kadınların ekonomik ve sosyal güçlenmesine katkı sağladı.

Kapsamlı köyler: düşük maliyetli, yüksek dirençli yaşam alanları
Lari’nin geliştirdiği “kapsamlı köyler” modeli, toplulukların kendi kendine yetmesini amaçlıyor. Sadece 200 dolarlık bütçeyle afetlere dayanıklı bambu evler, soba ocakları ve çevre dostu tuvaletler inşa edilebiliyor. Ayrıca güneş enerjili aydınlatmalar, el pompalı su sistemleri ve gelir getirici faaliyetler için eğitimler de sağlanıyor. Bugüne kadar 60.000’den fazla sıfır karbon konut üretildi; hedef ise 1 milyon aileye ulaşmak.

Mimarlıkta ödüller yerine etki peşinde
Yasmeen Lari’nin ikonik yapı tasarımlarını geride bırakıp toplumsal etki yaratmaya yönelmesi, mimarlık dünyasında büyük yankı uyandırdı. RIBA Altın Madalyası, Jane Drew Ödülü ve diğer prestijli ödüllerin ardından şimdi de Lizbon Mimarlık Trienali Yaşam Boyu Başarı Ödülü ile takdir edildi.

Onun çalışmaları artık sadece Pakistan’da değil, iklim krizi, yoksulluk ve yerinden edilme gibi küresel sorunlara çözüm sunan bir model olarak görülüyor.

Mimarlık, toplumla birlikte inşa edildiğinde anlam kazanır
Yasmeen Lari’ye göre mimarlık; yalnızca fiziksel yapılarla değil, topluluklarla kurulan ilişkilerle anlam kazanır. Lari, mimarın kontrolü bırakması ve bilgi ile araçları paylaşması gerektiğine inanıyor. Bu katılımcı model sayesinde insanlar sadece hayatta kalmıyor, aynı zamanda onurlu ve dirençli bir yaşam kurabiliyor.

Yasmeen Lari’nin ilham verici vizyonu
Modern bir tasarımcıdan insani bir dönüşüm mimarına evrilen Lari, mimarlığın geleceğine dair güçlü bir yol haritası sunuyor. İklim dostu, topluluk temelli, erişilebilir çözümleriyle; mimarlığın elitist sınırlarını aşıp herkes için daha yaşanabilir bir dünya inşa etmeyi hedefliyor.

2025 Lizbon Trienali Yaşam Boyu Başarı Ödülü, Yasmeen Lari’nin sadece bir mimar değil, insanlığa umut veren bir mimar olduğunu bir kez daha kanıtlıyor.