Venedik Bienali’nde Ukrayna Pavyonu
Nüshet Çamuşoğlu / nushet@ekoyapidergisi.org
2025 Venedik Mimarlık Bienali kapsamında sergilenen Ukrayna Pavyonu, savaş zamanında geliştirilen acil durum mimarisi ile geleneksel yerel mimarlık arasındaki çarpıcı kesişimi keşfe çıkıyor. “DAKH (ДАХ): Vernacular Hardcore” başlığıyla sunulan bu etkileyici sergi, barınmanın en temel ögesi olan çatı kavramı üzerinden güncel sosyo-politik bağlamda mimarlığın rolünü tartışmaya açıyor.
DAKH Nedir?
Ukraynaca’da “çatı” anlamına gelen “dakh”, hem barınma hem de savaşta ilk temas noktası olarak güçlü bir metafora dönüşüyor. Bu bağlamda sergi, savaş sonrası yeniden inşa politikaları, dayanıklılık, onarma etiği ve toplumsal dayanışma gibi kritik temaları mimarlık aracılığıyla görünür kılıyor.
Savaş ve Mimarlık
DAKH yapısı, mimar, sanatçı ve küratör Bögdana Kosmina tarafından tasarlanmış dinamik bir çatı enstalasyonu. Form, malzeme ve düşünsel altyapısı, üç kuşaktır sürdürülen “Ukrayna Geleneksel Mimarlık Atlası” adlı uzun soluklu araştırmaya dayanıyor. Bu yapı, uzun vadeli yeniden inşa süreçlerinin, savaş koşullarında doğan acil durum zekâsından öğrenecek çok şeyi olduğunun altını çiziyor.
Serginin Bileşenleri
Sergi, altı ana bileşenden oluşuyor:
- DAKH çatı enstalasyonu
- Mimar ve etnograf Tamara Kosmina’nın (1936–2016) yapay zekâ ile modellenmiş dijital avatarı
- Çernigiv, Kiev, Harkov, Sumi ve Zaporijya bölgelerinden acil durum mimarisine dair belgeler
- Livyi Bereh ve KHARPP gibi yerel kolektiflerin yeniden yapılandırma çalışmaları
- Sanatçı Yevgenia Belorusets’in savaş sonrası kuruyan peyzajlara dair fotoğraf serisi
- Drone Canopy adlı ses yerleştirmesi, Klyn isimli drone üretim kolektifinden esinlenerek hazırlandı
Teknoloji, Kültürel Miras ve Yapay Zekâ
Sergideki en çarpıcı unsurlardan biri, mimar Tamara Kosmina’nın anısını yaşatmak için geliştirilen Iris yapay zekâ arayüzü. Bu dijital avatar, kişiselleştirilmiş yapay zekânın kültürel miras ile nasıl kesişebileceğini sorguluyor. Böylece teknoloji, yalnızca araç değil, aynı zamanda hafıza ve kimlik taşıyıcısı hâline geliyor.
Direniş ve Güvenlik Birlikte Var Olur
Sergi küratörleri Kosmina, Murawski ve Rusetska, kavramsal çerçeveyi şu ifadelerle özetledi: “Güvenlik olmadan yeniden inşa anlamsızdır; direniş olmadan da güvenlik mümkün değildir. Ukrayna seması hâlâ Rusya’nın saldırılarıyla kuşatılmışken, Ukraynalılar saz, arduvaz, ahşap, metal ve beton çatılarının altında ve üstünde uçan bir koza kuruyor: bir drone gölgeliği.”
Gezegen Ölçeğinde Dayanışma
Sergiye eşlik eden “Planetary Hardcore” programı, 10 Mayıs’ta Venedik’teki Scuola Grande di San Marco’da başladı. Program, Ukrayna’daki acil durum mimarlığı deneyimlerini uluslararası düzeyde tartışmaya açmayı amaçlıyor. Tartışmaya açılan başlıca sorular:
- Farklı savaş bölgelerinde yerel mimarlık nasıl çeşitlenir?
- Acil durum yapıları, adil ve sürdürülebilir toplumsal yapılara nasıl evrilebilir?
Venedik Bienali 2025
Bu yılki Bienal, 65 ulusal pavyon, 11 yan etkinlik ve 750’den fazla katılımcının yer aldığı uluslararası sergi ile dikkat çekiyor. Ukrayna Pavyonu’nun yanı sıra, Macaristan Pavyonu “Görecek Bir Şey Yok” temasıyla ve Bulgaristan Pavyonu yapay zekâ ile sürdürülebilirlik arasındaki gerilimleri ele alan çalışmalarıyla öne çıkıyor.