Yapı Sektörünü Çevreye Duyarlı Olmaları İçin İş Birliğine Çağırıyoruz
Kerpiç organik, neredeyse sıfır emisyonlu ve biyolojik olarak parçalanabilen yapı malzemesi. Kendi kendini desteklerken yerel toprak kullanılarak benzersiz bir yapı ortaya çıkıyor, doğal malzemenin kendi renk tonları, dokusu görsel olarak tutarlı bir mimari oluşturuyor. Yapı malzemesinin organik kalitesi ve depreme dayanıklılık performansı da çok sağlam.
NESCO ICOMOS ISCEAH Türkiye Bilimsel Üyesi Prof. Dr. Bilge Işık, Güzel Sanatlar Akademisi (DGSA)’nden mimar olarak mezun olmuştur. Doktorası prefabrike beton yapı elemanları (İTÜ & Almanya-Hannover) üzerine olan Işık, 1978’den beri toprak yapıların sanayileşmesi ile ilgilenmektedir. Toprak konstrüksiyon araştırmaları (60 tez öğrencisi ile) malzemenin dayanıklılığı, toprak yapının deprem güvenliği, sanayileşmiş toprak yapı teknikleri üzerine odaklanmıştır. Türkiye’de ve diğer ülkelerdeki firmalara düzgün ve hızlı bir toprak yapı için malzeme özellikleri ve üretim teknikleri konusunda danışmanlık yapmaktadır. Kerpiç konulu konferanslara 2005’ten 2019’a kadar liderlik etmiştir. (kerpiç.org) UNESCO -ICOMOS ISCEAH’ın (International Scientific Commotion of Earthen Architectural Heritage) Türkiye’yi temsilen bilimsel komisyon üyesidir. Kerpiç konusunda merak ettiklerimizi Prof. Dr. Bilge Işık’a sorduk.
Bilge Hanım öncelikle Kerpiç.org kuruluş amacı, faaliyetleri ve hedefleri hakkında bilgi alabilir miyiz?
1978’de İstanbul Teknik Üniversitesi Mimarlık Fakültesi’nde, alçı ve kireç katkılı kerpiç malzeme ile tanıştıktan sonra yapı kürsüsündeki faaliyetlerime yığma kerpiç yapıların deprem dayanıklılığı üzerine devam ettim. 2000 yılından itibaren bu çalışmalar Uluslararası platformlara taşınınca Kerpic.org kurma ihtiyacı doğdu. 2005 yılından itibaren modern kerpiç mimari ile ilgili uluslararası araştırmalara yer veren konferanslar düzenlemeye devam ediyoruz. Tüm araştırmaları kitap ve online olarak ayrıca yayınlıyoruz.
Çevreye ve insan sağlığına karşı en güvenilir inşaat malzemesi olarak bilinen kerpiç yapı malzemesi nasıl bir ürün?
İklim değişimi ve kaynak maddelerin azalması ile ortaya çıkan doğal yapı malzeme ihtiyacı Amerika, Avustralya gibi öncü ülkelerde kerpiç kullanımını arttırdı. Konut projeleri yanı sıra, üniversite, hastane ve müze gibi çeşitli yapılarda kerpiç kullanıldığını görmeye başladık. Kerpiç organik, neredeyse sıfır emisyonlu ve biyolojik olarak parçalanabilen yapı malzemesi. Kendi kendini desteklerken yerel toprak kullanılarak benzersiz bir yapı ortaya çıkıyor, doğal malzemenin kendi renk tonları, dokusu görsel olarak tutarlı bir mimari oluşturuyor. Yapı malzemesinin organik kalitesi ve depreme dayanıklılık performansı da çok sağlam. Alman araştırma ekibi ile birlikte yapılan çalışmalar sonucu İstanbul Teknik Üniversitesi’nde geliştirilen alçı ve kireç katkılı kerpiç malzeme: Alker. Bu malzemeyi çağdaş inşaat tekniklerine uyarlamak için kalıp içinde sıkıştırılarak duvar elde etme metodunu geliştirdik. Deprem dayanıklılığını laboratuvar deneylerimizde gördük ki depremin duvara bindirdiği yük diyagonal olarak geliyor ve yıkıcı çatlaklar oluşturuyor. Laboratuvar testlerimizde uyguladığımız kaydırma katmanları ile depremin bindirdiği bu yükü söndürme metodu geliştirdik ve gördük ki ne kadar katman yaparsak yükü o kadar söndürmüş oluyoruz. 2009 yılında Ankara Afet İşleri Müdürlüğü ile yürütülen sarsma tablası testinde 8 şiddetinde deprem testinde 8 defa sarsılmasına rağmen geliştirdiğim deprem kayma katmanı yöntemi sayesinde yıkılmamıştır. Türkiye gibi deprem fay hattı üzerinde bulunan bir ülkede, binlerce yıldır uygulanan kerpiç yığma yapı bilgi birikimini ortaya çıkarmak ve yeniye uyarlamak için gösterilen çaba ve araştırmalar bilimsel olarak da kanıtlanmış bulunuyor. Sağlık faydaları ve enerji tasarrufu yüksek olan bu yapı şeklinin depreme dayanıklı olması Türkiye coğrafyasındaki ihtiyaca cevap verebilecektir.
KERPİÇLE, 4 KİŞİLİK EKİBİN 40 CM KALINLIĞINDA 30 METREKARELİK BIR DUVARI 3 GÜNDE TAMAMLAMASI MÜMKÜN. BU İNŞAAT MALİYETLERİNİ DÜŞÜREBİLECEĞİ GİBİ ACİL DURUM YAPILARINDA DA KULLANILABİLİR OLMASINI SAĞLIYOR.
UNESCO ICOMOS’un International Scientific Committee on Earthen Architectural Heritage ISCEAH bilim kurulu üyeliğine direkt olarak davet edildiniz, bize bu kurum hakkında ve göreviniz ile ilgili bilgi verebilir misiniz?
ISCEAH dünyanın toprak mimari, arkeolojik ve kültürel peyzaj mirasının korunması ve daha iyi uygulama ve yöntemlerin geliştirilmesi üzerine oluşturulmuş bir bilimsel komite. Almanya ve Fransa gibi birçok Avrupa ülkesi toprak yapıların geliştirilmesi ve yaygınlaşması çalışmalarına II. Dünya savaşı sonrası başlamış ve enstitüler kurmuş, İstanbul Teknik Üniversitesi yapı kürsüsünde yürüttüğüm ‘Yığma Kerpiç Yapıların Deprem Dayanıklılığı’ bilimsel çalışmalarım sonucunda toprak yapıların bilimselleşmesi üzerine çalışan bu komitenin bilim kuruluna direk olarak davet edildim. Komite üyesi diğer enstitüler ile birlikte bu çalışmalara devam ediyoruz. Toprak Mimari Miras: Uluslararası Toprak Mimari Miras Bilimsel Komitesi’nin (ISCEAH) amaçları doğrultusunda, toprak mimari mirası, yanmamış kil/toprak bazlı malzemelerden inşa edilmiş mimari, arkeolojik ve kültürel peyzaj mirası üzerine gelişmeler yürütüyoruz.
Tarihten günümüze gelen kerpiç, şehirleşme ve deprem ilişkisini nasıl yorumlarsınız?
Bu coğrafyada tarih boyunca yapılmış Urartu, Helen, Roma, Selçuklu, Osmanlı ve birçok medeniyetlerin yapılarında deprem önlemlerini görmek mümkün. Sanayileşme ile gelen iskelet yapı modern inşaat teknikleri depreme dayanıklı yapılar üretebiliyor olsa da yığma yapılarda gelenekten gelen bilgilerin modern yığma yapılara aktarımı sağlanmadı. Kerpic.org ile deprem dayanıklılığı araştırmalarına devam ederken aynı zamanda mimarların eğitimlerine de yöneldik. Yığma yapı, üniversitelerin yeni eğitim programlarında bulunmayabiliyor bu da büyük bir bilgi açığı oluşturuyor. Kırsal kesimde halen yığma yapı ihtiyacı olmasına rağmen karşılamak mümkün olmuyor. 2019 yılında deprem yönetmeliğinden de kaldırılan yığma yapıların tekrar bilimsel olarak ele alınarak yönetmeliğe geri kazandırılması gerektiğine inanıyorum.
Depreme sonrası yeni inşa edilecek yaşam alanları ve kentsel dönüşüm projelerinde modern kerpicin sağlayacağı avantajlar nelerdir?
Mimarlığın sürdürülebilir ve ekoloji boyutu sadece teoride kalmamalı, uygulamaya geçmeli. Kerpiç kullanımı sahada çalışanların hayatını kolaylaştırdığı gibi, konut ihtiyacı olanlara da hızlı çözüm yaratıyor. Şimdiye kadar uygulanmış olan yapılarda hem deprem hem sağlık hem de tasarruf açısında tezlerimizin sağlanmış olduğunu deneyimledik. Hız açısından da değerli olan kerpiçle, 4 kişilik ekibin 40 cm kalınlığında 30 metrekarelik bir duvarı 3 günde tamamlaması mümkün. Bu inşaat maliyetlerini düşürebileceği gibi acil durum yapılarında da kullanılabilir olmasını sağlıyor. Daha önce gerçekleştirdiğimiz Altınoluk Zeytinlik Evi projesinde eşsiz bir deneyim yaşadık. Bu nedenle yeni şehir planlamaları yapılırken çevreye duyarlı malzemeler tercih edilmesinde geçmiş ve gelecek arasında bağ yaratacak modern kerpiç mimarisinin yer verilmesi konusunda aktif projeler ve danışmanlıklar yürütüyoruz.
MİMARLIĞIN SÜRDÜRÜLEBİLİR VE EKOLOJİK BOYUTU SADECE TEORİDE KALMAMALI, UYGULAMAYA GEÇMELİ. KERPİÇ KULLANIMI SAHADA ÇALIŞANLARIN HAYATINI KOLAYLAŞTIRDIĞI GİBİ, KONUT İHTİYACI OLANLARA DA HIZLI ÇÖZÜM YARATIYOR.
Akademik çalışmalarınızı, araştırmalarınızı profesyonel mimarlara, inşaat ve yapı sektörüne verdiğininiz danışmanlıklar bilgi ve deneyim aktarımı yapıyorsunuz. Türkiye mimarisinin yenilenme sürecinde modern kerpiç nasıl konumlandırılmalı?
Türkiye gibi deprem fay hattı üzerinde bulunan bir ülkede, binlerce yıldır uygulanan kerpiç yığma yapı bilgi birikimini ortaya çıkarmak ve yenilemek için gösterilen çaba ve araştırmalar bilimsel olarak da kanıtlanmış bulunuyor. 1978’den beri yürütülen araştırmalar ile yenilenen, alçı ve kireç katkılı, doğal, çağdaş kerpiç yapıların deprem dayanımı günümüz teknolojilerine uyarlanmış, uygulanabilir, güvenli ve kullanılır hale getirilmiştir. Çevreye duyarlı olmak “yeşil” temalı sertifikalardan ibaret olmamalı. Bu nedenle sektörle iş birliği yapıyorum, önemli olan fayda sağlamak. Nefes alan, sağlam binalarda yaşayan aileler, klimalı oteller yerine doğal klimlendirmeli yatak odalarında kalan turistlere hizmet eden binalar modern kerpiç ile hayal değil.
Detaylar için www.kerpic.org veya @kerpicorg instagram hesabını takip edebilirsiniz.