30 Kasım 2023

Teknik Meseleler Dayanıklılık

Ahşaba dair teknik hususları ele aldığımız yazı dizimizin dördüncüsü olan bu makalede ahşabın mukavemeti meselesini ele alarak dayanıklı ahşap tam olarak nedir sorusuna cevap bulacağız.

Bir ahşap türünün dayanıklılığı, ahşabı besin kaynağı olarak kullanabilen ve aynı zamanda kontrol edilmediği takdirde hasara - hatta bazen ciddi yapısal hasara - yol açma potansiyeline sahip zararlıların saldırısına karşı koyma kabiliyetini ifade eder. Bu zararlılar arasında, ahşabın uzun süre neme maruz kalması halinde ortaya çıkabilen ahşap çürütücü mantarlar veya dünyanın daha sıcak bölgelerinde bulunan termitler yer almaktadır. Dayanıklılıktan bahsederken sadece ahşabın öz odununun dayanıklılığından bahsettiğimizi unutmamak önemlidir.

Öz odun, ağacın orta kısmıdır ve öz suyun yukarı doğru iletilmesinde ya da ağacın büyümeye devam etmesinde artık bir rol oynamaz. Büyüme rolü ağacın dış kısmı olan diri odun tarafından yerine getirilir. Diri odun, kurutulduktan ve tahta plakalar halinde kesildikten sonra bile, mantar ve böceklerin ilgisini çeken şeker ve karbonhidratlar gibi besinler içerir. Tüm ahşap türlerinin diri odunu, çürüme veya böcek saldırısı riskine karşı çok daha hassas olduğu için ahşap bilimcilerin ‘dayanıksız’ olarak nitelediği kısımdır. Tik ağacının diri odunu bile dayanıklı değildir! Öz odun, ağacın büyümesinden kaynaklanan ve ekstraktifler olarak bilinen atık tortuları içerir ve böcekler ve mantarlar için diri odundan çok daha az çekicidir. Bu ekstraktiflerin varlığı çoğu zaman öz odunun rengini değiştirir, genellikle daha koyu ve daha açık renkli diri odundan farklı hale getirir. Türüne bağlı olarak ahşabı saldırılara karşı az ya da çok dirençli hale getiren de bu özütleyicilerdir. Bu da ahşaba bir “doğal dayanıklılık” seviyesi kazandırır ki böylece, söz konusu tür herhangi bir koruyucu işlem uygulanmaksızın saldırılara karşı dayanma kabiliyetine sahip olur.

Doğal dayanıklılık ahşap türleri arasında büyük farklılıklar gösterir. Aradaki farkı belirlemek için bir değerlendirme yapılır ve bu değerlendirme, mantar çürümesine karşı direnç için, genellikle yarısı toprağa gömülü halde dışarıda bırakılan sert ağaç kazıkların performansından elde edilir. Avrupa’da, hem yumuşak hem de sert ağaçlardan oluşan çok çeşitli ticari ahşap türlerinin performansı Avrupa Standardı BS EN 350-2’de listelenmiştir ve burada toprakta çürümeye ne kadar süre dayanabildiklerine bağlı olarak beş dereceli bir “Dayanıklılık Sınıflandırması”na tabi tutulmuşlardır:

Sınıf 1: Çok Dayanıklı - örneğin tik, ekki - 25 yıldan fazla

Sınıf 2: Dayanıklı - örneğin utile, batı kırmızı sediri - 15 ila 25 yıl

Sınıf 3: Orta Derecede Dayanıklı - örneğin Amerikan cevizi, Douglas göknarı - 10 ila 15 yıl

Sınıf 4: Biraz Dayanıklı - örneğin Amerikan kırmızı meşesi, obeç - 5 ila 10 yıl

Sınıf 5: Dayanıklı Değil / Dayanıksız - örneğin dişbudak, kayın, tüm diri odun - 5 yıldan az

Öz odun mantar çürümesine karşı yüksek bir doğal dayanıklılığa sahipse, genellikle termitler de dahil olmak üzere böceklere karşı da aynı doğal korumayı sağlayacaktır. Kuzey Amerika ılıman ormanlarından ticari olarak temin edilebilen en dayanıklı ahşap türü, Sınıf 2 ve 3 arasında yer alan Amerikan ak meşesidir. Genel olarak, dünyadaki en dayanıklı kereste türleri tropikal ormanlarda yetişmektedir.

AHŞABIN DAYANIKLILIĞI, NEREDE KULLANILACAĞINA VE HANGİ KOŞULLARA MARUZ KALACAĞINA KARAR VERİRKEN ÖNEMLİ BİR HUSUSTUR. MANTAR ÇÜRÜMESİ RİSKİ TAMAMEN NEME MARUZ KALMAYA BAĞLIDIR. AHŞAP ISLANMAYACAKSA, ÇÜRÜME RİSKİ YOKTUR VE İÇ DOĞRAMA VEYA MOBİLYALARDA OLDUĞU GİBİDİR. ODUN DAHİL EDİLEBİLİR.

Ahşabın dayanıklılığı, nerede kullanılacağına ve hangi koşullara maruz kalacağına karar verirken önemli bir husustur. Mantar çürümesi riski tamamen neme maruz kalmaya bağlıdır. Ahşap ıslanmayacaksa, çürüme riski yoktur ve iç doğrama veya mobilyalarda olduğu gibi diri odun dahil edilebilir. Neme maruz kalma riski artarsa ve diri odun dahil edilecekse, o zaman uygun bir ahşap koruyucu ile yeterli şekilde işlenmelidir. Tropikal bölgelerde, odun delici böcek riski o kadar fazladır ki, kuru koşullarda bile, ahşap kalıcı kullanım için işlenmemişse diri odun kısıtlanmalıdır. Bu bölgelerde, döşeme ve mobilya gibi üst düzey uygulamalar için diri odunun tamamen çıkarılması tavsiye edilir. Diri odun, birçok durumda kullanılabilir olmasına rağmen, unutulmamalıdır ki varlığı, mekan veya yapı koşulları değiştiği takdirde, potansiyel bir zayıflık kaynağı olabilir. Özellikle uzun bir hizmet ömrü amaçlanıyorsa, belirli bir amaç için ahşap seçerken her zaman bunun göz önünde bulundurulması gerekmektedir. Bir sonraki Teknik Meseleler’de, koruma kullanarak ahşabın dayanıklılığını artırmanın farklı yöntemlerine ve ahşabın modern modifikasyon yöntemlerine göz atacağız.

*Amerikan sertağaçları hakkında daha fazla bilgi edinmek ve en son yayınlar ile sektörel bilgileri indirmek için lütfen www.americanhardwood.org adresini ziyaret ediniz.