Sürdürülebilir Binaların Önemi
Nüshet Çamuşoğlu / nushet@ekoyapidergisi.org
Sürdürülebilir bina denince akla ilk olarak karbon ayak izinin azaltılması, enerji verimliliği ve malzeme israfının önlenmesi gelir. Ancak artan iklim olayları ve afet riski göz önüne alındığında şu soruyu sormak kaçınılmaz: Bina çevre dostu olabilir ama fırtına, sel, yangın ya da depreme dayanamazsa ne kadar sürdürülebilirdir?
Gerçek anlamda sürdürülebilir yapılar inşa edebilmek için, yalnızca "sürdürülebilir" tasarıma odaklanmak yetmez. Dirençlilik, yani yapıların afetlere karşı dayanıklılığı, sürdürülebilirliğin olmazsa olmaz bileşenidir.
Dirençlilik: sürdürülebilirliğin eksik parçası
2015 yılında Birleşmiş Milletler, üç önemli belge yayınladı:
Sürdürülebilir Kalkınma Hedefleri (SDG)
Paris İklim Anlaşması
Sendai Afet Risklerinin Azaltılması Çerçevesi
İlk ikisi geniş çapta benimsenirken, yapı çevresiyle doğrudan ilgili olan Sendai Çerçevesi, halen inşaat sektöründe yeterince gündeme gelmiyor. Sendai, dirençliliği “yeni afet risklerinin önlenmesi ve mevcut risklerin azaltılması” olarak tanımlıyor. Eğer binanız sürdürülebilir ancak kırılgansa, bir afetten sonra yeniden inşa etmeniz gerekir — bu da çevresel etkinizi iki katına çıkarır.
Sürdürülebilir bina trendlerinde dirençlilik yükseliyor
Saint-Gobain’in Sürdürülebilir Yapı Barometresi, dirençliliğin yükselen bir öncelik olduğunu ortaya koyuyor. 2024 sonuçlarına göre:
Dirençliliği önceliklendiren katılımcıların oranı %21’e yükseldi. Bu artış, Afrika, Asya-Pasifik ve Orta Doğu gibi afet riskinin yüksek olduğu bölgelerde daha da belirgin.
Ancak aynı zamanda bir fırsat eksikliği de göze çarpıyor: Yalnızca %15’lik bir kesim, sürdürülebilir yapıların yaşam kalitesini artırdığına inanıyor. Oysa insan sağlığı ve konforu da en az enerji verimliliği kadar önemli.
Betonun sürdürülebilir ve dirençli yapılardaki rolü
Beton, çoğu zaman yüksek karbon salınımıyla eleştirilse de, doğru kullanıldığında en dayanıklı yapı malzemelerinden biridir.
- Yangına karşı dayanıklıdır
- Rüzgâr ve su basıncına dirençlidir
- Depremlerde yapısal bütünlüğünü korur
Florida, Meksika ve Kaliforniya gibi farklı iklim kuşaklarında, beton bazlı sistemler yasal olarak zorunludur. Bu, betonun afet dayanıklılığı açısından ne kadar kritik bir rol oynadığını gösteriyor.
Ayrıca MIT Beton Sürdürülebilirliği Merkezi’nin araştırmaları, betonun zamanla CO₂ emdiğini, yani karbonu kısmen dengelediğini ortaya koyuyor.
Uluslararası Finans Kurumu (IFC) tarafından geliştirilen Bina Dirençlilik Endeksi (BRI), yeşil bina sertifikalarını tamamlayan öncü bir araçtır. BRI, bir yapının şu dört ana tehlikeye karşı ne kadar dayanıklı olduğunu ölçer:
Rüzgâr: kasırga, hortum
Su: sel, tsunami
Yangın: orman ve şehir yangınları
Jeosismik olaylar: deprem, heyelan
Bu dört risk, küresel afet zararlarının %80’inden fazlasını oluşturur.
BRI’nin farkı
Yerel risklere göre puanlama yapar
Sade ve şeffaf bir sistem sunar
“Dirençsiz”den “B” seviyesine geçiş bile yaşam döngüsünde büyük iyileşme sağlar
Statik değil, lokasyon bazlı dinamik değerlendirme yapar
Yapı yönetmelikleri neden yeterli değil?
Mevcut yönetmelikler genellikle en düşük güvenlik standardını esas alır ve çoğunlukla tahliyeye odaklıdır. Ancak sadece insanların binadan kaçabilmesi yeterli değildir. Artık “yerinde kalma güvenliği” tasarımı şart.
Bu, havacılıkta yaşanan dönüşüme benzer. Uçaklar bulutların üzerine çıkabildiğinde, havacılık güvenli hâle geldi. Biz de yapılarımızı doğa olaylarını merkeze alarak inşa etmeliyiz.
Yeniden inşanın maliyeti
Ulusal Yapı Bilimleri Enstitüsü verilerine göre, dirençli inşaata harcanan 1 dolar, ortalama 4 dolarlık afet onarım masrafını önlüyor.
Sadece finansal değil, sosyal ve psikolojik etkiler de düşünülmeli. Afet sonrası evlerin, okulların, hastanelerin yeniden inşası; yerinden edilmeler, kayıplar ve travmalarla sonuçlanıyor. Net sıfır hedeflerinden vazgeçmeden, dirençliliği bir geçiş basamağı olarak benimsemeliyiz. Çünkü, yıkılmayan bir bina, yeniden inşa edilmez. Emisyon yaratmaz.
Meksika’daki Torre Diana gibi yüksek BRI puanına sahip yapılar ve BRI standartlarında inşa edilen mahalleler, bu dönüşümün öncülerinden. Gelecek çoktan başladı.
Yapı sektörünün tamamı — mimarlar, mühendisler, yatırımcılar, karar vericiler — artık şu sorumluluğu üstlenmeli:
Sadece yeşil değil, güçlü ve akıllı binalar inşa etmeliyiz.
Bunun için:
- Eğitim müfredatlarına dirençlilik eklenmeli
- Sertifika sistemleri dirençliliği içermeli
- Yönetmelikler, en az değil optimum güvenlik standardı sunmalı
Sürdürülebilir binalar zorunlu olmalı
Dirençlilik, sürdürülebilirliğin eksik kalan yarısı değil, tamamlayıcısıdır. Geleceğin yapıları yeşil olacak, güçlü olacak, ve afetlere dayanıklı olacak. Sürdürülebilirlikte yeni standart: sürdürülebilir + dirençli bina yaklaşımı…