Mavi ve Yeşil Altyapı Nedir?
Nüshet Çamuşoğlu / nushet@ekoyapidergisi.org
21. yüzyıl şehirlerinin hızla büyümesi, geçirimsiz yüzeylerin artmasına, doğal su döngüsünün bozulmasına ve ekolojik çevrenin kaybına neden oldu. Bu noktada mavi-yeşil altyapı (MYA), doğayla uyumlu kent tasarımı için etkili bir çözüm sunuyor. Suya duyarlı kentsel tasarım (SDKT) ise şehir planlamasında suyun yönetimini entegre eden stratejilerle öne çıkıyor.
Mavi-yeşil altyapı ve suya duyarlı kentsel tasarım nedir?
Mavi ve yeşil altyapı; yağmur bahçeleri, biyoyutaklar, geçirgen zeminler, kent içi sulak alanlar, yeşil çatılar ve nehir tampon bölgeleri gibi sistemlerle suyu yöneten ve doğayı entegre eden bir yaklaşımdır.
Şehirler neden suya duyarlı kentsel tasarıma ihtiyaç duyar?
İklim değişikliği, artan sel riskleri ve kent ısı adası etkileri gibi sorunlara karşı suya duyarlı kentsel tasarım:
su taşkınlarını azaltır,
yer altı suyunu besler,
su kalitesini artırır,
serin mikroiklimler oluşturur.
Su kenarlarında kurulan medeniyetler
Tarih boyunca şehirler, su kaynaklarının çevresinde kurulmuştur: Mezopotamya, Mısır, Hindistan... Özellikle Hindistan’da Ganj, Yamuna ve Shipra gibi nehirler sadece birer doğal kaynak değil; aynı zamanda dini ve kültürel semboller olmuştur.
Geleneksel yapıların işlevsel ve kültürel gücü
Hint kültüründe:
Ghatlar ritüel, sosyal ve ticari etkinliklere ev sahipliği yapar.
Baoliler (basamaklı kuyular) suyu hem depolar hem de estetik-mimari mekânlar sunar,
Bunlar modern suya duyarlı kentsel tasarımın ruhunu yüzyıllar öncesinden yansıtan örneklerdir.
Geçmişteki çözümler bugüne ışık tutuyor
Yağmur suyu hasadı ve tapınak havuzları
Rajasthan’daki şehirlerde kund, johad ve talaab gibi yapılarla yağmur suyu toplanır. Tapınaklara entegre edilen su havuzları, doğal birer sünger işlevi görür.
Tapınak merkezli kent planlaması
Güney Hindistan’daki şehirlerde tapınak havuzları, kentsel altyapıyı belirleyen odak noktalarıdır. Bu sistemler, yüzey akışını yönetirken aynı zamanda sosyal yaşamın da merkezi olmuştur.
Suya duyarlı kentsel tasarım örnekleri
Doğayla uyumlu peyzaj projeleri
Portland ve Melbourne gibi şehirlerde uygulanan yağmur bahçeleri ve sokak sulak alanları, su yönetimini kamusal yaşamla bütünleştiriyor.
Öne çıkan projeler:
Seul, Cheonggyecheon Dere Islahı
Doğu Kalküta Sulak Alanları
Ahmedabad Sabarmati Nehri kıyı düzenlemesi
Delhi Yamuna Biyoçeşitlilik Parkı
Hindistan’da mavi yeşil altyapı uygulama örnekleri
Bangalore: Göller arası bağlantılı sistemlerin yeniden canlandırılması
Chennai, Adyar Nehri: Taşkın ovası zonlaması, bitkilendirme ve halka açık alanlarla suya duyarlı kentsel tasarım uygulaması
Peyzajın tasarıma entegrasyonu
Ritüel manzaraların kentsel tasarımla uyumu
Mitolojik öneme sahip su kenarları; biyoyutaklarla, açıklayıcı panolarla ve yerel bitki örtüsüyle desteklenen tasarım alanlarına dönüştürülebilir. Örnekler:
Ghatlar, açıklayıcı suya duyarlı kentsel tasarım alanlarına çevrilebilir.
Tulsi, lotus gibi kutsal bitkilerle tematik yağmur bahçeleri oluşturulabilir.
Kutsal havuzlar, topluma açık sulak alanlara dönüştürülebilir.
Geçici festivallerden kalıcı çözümlere
Kumbh Mela gibi etkinliklerde kullanılan altyapılar, sel döngüleriyle uyumlu tasarlanabilir. Ganesh Visarjan ve Chhath Puja gibi ritüellerde ise doğa dostu platformlar geliştirilebilir.
Sürdürülebilir gelecek için yol haritası
Karşılaşılan zorluklar nelerdir?
Kurumsal parçalanma
Arazi kullanımı çatışmaları
Disiplinler arası iş birliği eksikliği
Kültürel hassasiyetlerin göz ardı edilmesi
Çözüm önerileri nelerdir?
Kültürel peyzaj uzmanlarının planlamaya dahil edilmesi
Katılımcı kıyı restorasyonu süreçleri
Merkezi olmayan mavi-yeşil altyapı ağları
Tarihi su sistemlerinin dijital haritalanması
Sürdürülebilir ve dirençli şehirler
Suya duyarlı kentsel tasarım; yalnızca doğaya karşı değil, doğayla birlikte yaşamayı mümkün kılan bir anlayışı temsil eder. Hindistan’daki geleneksel su yapıları ve mitolojik anlatılar, geleceğin şehirlerine ilham verebilir. Yağmur suyunu yöneten değil; mitolojik, kültürel ve ekolojik katmanları birleştiren kent tasarımları sayesinde kapsayıcı ve dirençli şehirler mümkün olabilir.